Plaza Dili

Yarın için bir toplantı set edelim. Proje ile ilgili aksiyon alındı mı? Alınan notları size attach etmiştim, inceleme fırsatınız oldu mu? Deadline yaklaşıyor, öncesinde lütfen bir cross-check yapalım arkadaşlar. Sunumu size yarın teslim ediyor olacağım. Bu hafta sadece meetinge focuslanalım…

Belki çalıştığımız şirkette, belki ekibimizle hazırladığımız bir projede sık sık karşılaştığımız, bizlerin normal karşıladığı bu cümleler, artık hayatımızın bir parçası haline geldi. Çoğu zaman televizyon programlarında da karşımıza alay konusu olarak çıkan, plazalarda, şirketlerde, ajanslarda ve birçok yerde karşılaştığımız plaza dilini inceleyelim.

Küreselleşmeyle ortak bir dil kullanımına olan ihtiyaç artmıştır. Uluslararası etkileşimde kullanılan ortak dil İngilizcedir. Özellikle dünya pazarında aktif rol oynamak isteyen kuruluşların, holdinglerin ve ajansların bir numaralı kuralı ileri derecede İngilizce bilmektir. Bu şirketlerde İngilizce kullanımı kaçınılmazdır ve zamanla çalışanlar arasında ortak bir dil olarak da adlandırabileceğimiz “plaza dili” ortaya çıkmıştır.

Plaza Dili kavramı ne kadar yaygın olursa olsun ilk olarak 2005 yılında “Güzel Türkçe Güzel Çeviri” sloganı ile kurulan Dragoman şirketinin büyük gayretleri ile gündeme geldi. Kurulduğu andan bu yana güzel Türkçeye odaklanan ve Türkçenin temiz kullanımı ilkesini benimseyen Dragoman ekibinin, güzel Türkçe iyi Türkçe serüveni aslında 2002 yılında “Dragomanos” adlı terimler sözlüğünü hazırlaması ile başladı. 2008 yılında, Dragoman ekibi Dragosfer adında Türkçe üzerine 3 ayda bir yayınlanan dergi çıkarmaya başladı. Bu derginin ardından, Temiz Türkçe adlı kılavuz niteliğindeki kitabın ilk basımı ile Plaza Dili konusunda, Dragoman ekibi büyük bir farkındalık yarattı. Plaza Dili’nin ne olduğundan, yapılan kullanım hatalarına kadar detaylı örneklerle ve Temiz Türkçe’nin önemine yönelik kıymetli görüşlerle Plaza Dili bu kitapta oldukça güzel ele alınmış. Peki, plaza dili nedir?

Plaza dili, büyük ölçüde İngilizce “alıntı kelime” veya “anlam alıntısı” içeren, literatürde olmayan bir tür jargondur[1]. Alıntı kelimeler, Türkçe karşılığı olmasına rağmen kelimelerin İngilizce karşılıklarının cümle içinde harmanlanarak kullanılmasıdır. “Proje deadline’ı yaklaşıyor, lütfen acele edin.” cümlesinde kullanılan “deadline” sözcüğünün Türkçe karşılığı teslim tarihi/bitiş tarihidir. Ancak Türkçe ifade etmek yerine İngilizce ifade edilmesi plaza dili kullanımına örnektir. Anlam alıntısı olarak karşımıza çıkan kullanım ise, aslında günlük yaşantımızda bizlerin de farkında olmadan yaptığı kelime değişiklikleridir. Hedef dildeki sözcüğün anlamının alınıp, diğer dildeki ögeler ile aktarılmasıdır. “See you” kelimesinin dilimizde “görüşürüz” olarak kullanılması gibi. Plaza diline uygun örnek verecek olursak, “yapacağım” kelimesinin “yapıyor olacağım” şeklinde ifade edilmesidir.

Bu dilin kullanımına hâkim olmak, günümüzde büyük şirketlerde çalışanlar için oldukça önemli. Kullanılan bilgisayar programlarının, düzenlenen etkinliklerin ve yurtdışı odaklı çalışmaların İngilizce ağırlıklı olması bu dilin kullanımını kaçınılmaz kılıyor. Bu sebeple de çalışanlar arasında ortaya çıkan bu dil, iletişimi kolaylaştırıyor. Birçok kişi için ‘havalı’ olarak değerlendirilse de yabancı dili yeterince iyi olmayan çalışanların, iş ortamına uyum sağlaması için plaza dilini öğrenmesi zaruridir. Hatta internette plaza dilinde kullanılan yaygın terimlerin örnekleri, insanları bu konuda bilgilendirmek ve işyerine uyum sağlamaları adına mevcuttur.

Yabancı dil bilmenin öneminin arttığı bu zaman diliminde, plaza dilinin kullanımı çalışanlar arasında kolaylık sağlamanın yanı sıra kişinin yabancı dil bildiğini kanıtlamasının da yolu olarak değerlendirilebiliyor. Bu şekilde ortaya çıkan Türkilizce[2] (Türkçe ve İngilizce kelimelerin harmanlanarak cümle içerisinde kullanılması) aslında temiz Türkçe kullanımını da giderek azaltıyor. Özellikle lise, üniversite çağındaki gençlerde, belki de kendini kanıtlama arzusu olarak da adlandırabileceğimiz bu kullanım oldukça yaygın. Aslında bu kullanımın Türkçemize ne kadar zarar verdiğinin çoğumuz farkındayız. Yaşıtlarımızın ana dillerinde kendilerini ifade etmekte zorlandığını, bunun yerine farklı dillerdeki kelimeleri cümlelerin arasına sıkıştırdığını görmek oldukça üzücü.

Plaza dili sevildiği kadar çok fazla eleştiriye de maruz kalıyor. Kullanılan yabancı kelimelerin Türkçe karşılıkları da mevcut oysa ki. Yani çalışanlar arasında kolaylık sağlamasından ziyade biraz daha kolaya kaçmak gibi de değerlendirilebilir. Türkçe’nin çirkinleştiği, düzgün kullanımına engel olduğu ve sahip olunan milli değerleri aşındırdığına dair belirli görüşler de mevcut. Şu ‘havalı’ görünme, kendimizi kanıtlama telaşından kurtulursak aslında dil bildiğimizi plaza dili ile kanıtlamak zorunda kalmayacağız. Bunun bir şekilde önüne geçmenin yolunu bulanlar da var. 

Eczacıbaşı Holding’in plaza dilini ‘uydurukça’ olarak değerlendirmesi üzerine, holding çalışanlarına plaza dili kullandıklarında 5 Türk lirası para cezası uyguladıkları hatta toplanan paralar ile sözlükler satın alınıp okullara bağış yapıldığı da bilinmekte. Bu yaklaşım, hem dikkat çekici hem de farkındalık yaratarak birden fazla insana ulaşması ile etkileyici bir çözüm olmuş.  Belki bizler bu konudaki farkındalığımızı, günlük hayatımızda kullandığımız plaza diline ait yabancı kelimeleri cümlelerimizden çıkartarak arttırabiliriz.

[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Plaza_dili

[2] https://tr.wikipedia.org/wiki/Turklish

Özaydın, Ümit (ed.) ve Öğün, Dila Balça (ed.). Temiz Türkçe Kılavuzu. Dragoman Yayınları. Şubat 2017.