Haberler günlük hayatımızın bir vazgeçilmez bir parçasıdır. Televizyondaki haber bültenleri, satın aldığımız gazeteler veya telefonumuza yüklediğimiz uygulamalar sayesinde haberlere ulaşıp dünyamızda ve ülkemizde meydana gelen olaylar hakkında bilgiler ediniyoruz. Peki, haberi haber yapan özelliklerin neler olduğunu hiç düşündünüz mü? Haberdeki dilin kullanım şeklinin, haberin okunurluğunu etkilediğine hiç dikkat ettiniz mi? Haber, gelişigüzel bir yazı olmadığı için, haber metni oluşturulurken temel bazı ilkelere dikkat edilir. Bu ilkeler sayesinde haberleri sıkılmadan okuyabiliyoruz. Hadi hep birlikte haberin ne olduğuna ve haberin nasıl yazılması gerektiğine göz atalım.
Haber Nedir?
Haber, dünyadaki ve ülkemizdeki olayların basın yayın organları aracılığıyla halka iletilmesidir. Haberler günlük olarak yazılmaktadırlar. Okuduğumuz her gazetede veya izlediğimiz her haber bülteninde genellikle bir gün önceki olaylar hakkında bilgiler alırız. Haberlerin diğer bir özelliği ise ilginç olmalarıdır. Günlük hayatımızda sıkça karşılaşmadığımız her olay bizler için ilginç bir olaydır.
Haberin önemli olması da bir haber özelliği olarak verilebilir. Haberin toplumları bütün olarak etkilemesi, o haberin önemli olduğuna işarettir. Son olarak ise haberlerin 5N1K kuralına uygun yazılması gerekir. Bu kurala göre haber metni, Ne? Neden? Nerede? Ne Zaman? Nasıl? Kim? sorularının cevaplarını içermelidir. Bu soruların cevabı metinde bulunmadığı takdirde okuyucu sıkılıp okumayı bırakacaktır.
Bunların dışında haberin taşıması gereken bazı nitelikler vardır. Bu nitelikler sayesinde her olay haber metni konusu olmaktan çıkar. Bu nitelikleri taşıyan her olay haber değeri taşır ve böylece insanlar tarafından okunarak değer kazanır. Peki ya bahsettiğimiz nitelikler nelerdir?
- Doğruluk: Haberde verilen her bilginin doğru olması gerekmektedir. Haber metni kulaktan dolma bilgilerden oluşturulmamalıdır. Olayın detaylıca araştırıldıktan sonra yazılması gerekmektedir. Hiçbir kuşkuya yer verilmemelidir. Böylelikle okuyucular haberden şüphelenmeyip haberi okumaya devam edeceklerdir.
- Gerçeklik: Habere konu olayın gerçekte var olması, uydurma olmamasıdır. Ayrıca, olay ile o olayın habere aktarılmış halinin birbirine uyuşmasıdır. Olay, haber haline getirilirken aslının değişmemesi gerekmektedir. Aksi takdirde olay gerçekliğini yitirmiş olur. Bu nedenle okuyucuda herhangi bir etki bırakmamış olur.
- Nesnellik: Haber, gerçekten asla kopmamalıdır. Haber, konusu olan tarafların aktardıkları doğrultusunda yazılmalıdır. Haber, habercinin yorumlarını, görüşlerini veya duygularını içermemelidir çünkü okuyucunun ilgisini yanlı haberden ziyade olayın aslı çeker. Bu nedenle haberler nesnel olmalıdır.
- Kesinlik: Haberde verilen olay hakkında verilen her bilginin doğruluğu tartışılmaz olmalıdır. Okuyucuyu herhangi bir kuşkuya düşürmemelidir. Okuyucuyu kuşkuya düşüren her haber ilgi çekiciliğini kaybeder.
- Hızlılık: Haberlerde hızlılık günümüzde çok değer kazanmıştır. Bunun nedeni, günümüzde haber ulaşılabilirliğin eski zamanlara kıyasla daha hızlı olmasıdır. Tek tıkla oldukça fazla habere ulaşabiliyoruz. Bu nedenle bir haberin hızlılık niteliğine sahip olması, o haberi daha değerli kılar.
- Tutarlılık: Haberde verilen bilgilerin birbiriyle tutarlı olması gerekmektedir. Metin oluşturulurken bu bağlamda oluşturulmalıdır. Cümleler de ayrıca birbiri ile bağlantılı olmalıdır yoksa tutarlı bir haber olmayacaktır. Bu da okuyucularda olumsuz düşüncelere neden olacaktır.
- İnanılırlık: Haber metninin inanılır olması, haberin okunmasını arttıracaktır. Bunu sağlamak için de haber metni, bir kaynağa bağlanmalıdır.
Peki, tüm bu özellikleri içinde bulunduran bir haber, tek başına insanları etkilemede faydalı olur mu? Hayır, olamaz çünkü haber dilinin de bu konuda faydası oldukça büyüktür. Bu kapsamda haber dilinin birtakım özellikleri vardır. Bu özellikler, haberlerin okuyucular tarafından okunmasını sürükle hale getirir. Şimdi ise haber dilinin özelliklerinden ve insanları nasıl etkilediğinden bahsedelim.
Haber Dilinin Özellikleri Nelerdir?
Her yazıda olduğu gibi haber yazımında da bazı özellikler vardır. Kişi haber yazmak istiyorsa altta bahsedeceğimiz özellikleri göz önüne almalıdır.
- Öncelikle, anlaşılır cümleler kurmak gerekir. Yazılan her haber, geniş kitlelerce anlaşılır olmalıdır. Uzun cümlelerden kaçınılmalıdır ki okuyucuların kafası haberi okurken karışmasın.
- Eğer haber metni tüm topluma göre hazırlanıyorsa çok nadir kullanılan deyimlerden, atasözlerinden; yabancı sözcüklerden ve argo sözcüklerden kaçınılmalıdır. Haberler doğrudan topluma göre hazırlandığı için herkes tarafından okunabilir olması gerekmektedir. Böylece hiçbir okuyucu, ilgisini ve merakını kaybetmeden o haberi okuyabilecektir
- Eğer haber belirli bir kitleye göre hazırlanıyorsa o kitlenin okuyucusuna göre kelime seçimleri yapılmalıdır. Okuyucu kitlesine dikkat edilmeden seçilecek kelimeler, o kitlede istenilen etkiyi yaratmayacaktır. Böylece o haber metni amacını gerçekleştirememiş olacaktır.
- Haber metni sade olmalıdır. Haberi okuyan insanlar anafikri direkt alabilmelidir. Haberde süslü cümlelere, uzun cümle yapılarına ve gösterişe yer verilirse okuyucu hemen sıkılacaktır ve ilgisini kaybedecektir.
- Haber oluşturulurken imla kurallarına dikkat edilmelidir. Bunun amacı, imla hatasından kaynaklanabilecek anlam karışıklığını önlemek ve metnin anlam bütünlüğünü koruyabilmektir.
Sonuç olarak bir haberin etkileyici olması için öncelikle içerisinde bahsettiğimiz özellikleri taşıması gerekmektedir. Aksi takdirde haber niteliği taşımayacaktır. O özellikler dışında dili kullanma şeklimiz de o haberi etkili kılacaktır. Haber dilinde uzun ve karmaşık cümleler, süslü kelimeler yerine kısa cümleler ve sade kelimeler kullanmak okuyucuda beklediğiniz etkiyi yaratacaktır.
Kaynakça
- https://gavsispanel.gelisim.edu.tr/Document/ydbirincioglu/20191228184435877_a7c54269-9e34-40b7-9db0-993301c26319.pdf