Sosyal medyada eleştiri ulusal sporumuz haline geldi neredeyse. Acaba eleştiride sınırları aşıyor muyuz, kalp kırıyor muyuz, haklıyken haksız duruma düşüyor muyuz, hoşlanmadığımız bir yorum karşısında sinirlenip hakaret savuruyor muyuz?
Bu soruların hepsine ve çok daha fazlasına yanıtımızın evet olduğunu maalesef biliyoruz. İnternette, çoğunlukla yabancı kaynakları tarayarak eleştiri üzerine söylenmiş güzel ve özlü sözleri okudum. Düşündüm ki, Türkçe eleştiri üzerine yayın az. Dedim ki, eleştirel düşünce ve eleştiri üzerine birkaç ilkeyi hatırlatsam, birlikte hatırlasak çok iyi olacak.
1. Sevginin karşıtı nefret değildir. Yani sevmediğin birinden, konudan, fikirden uzak durabilirsin, ilgilenmeyebillirsin, tarafsız kalabilirisin. Nefreti tercih etme.
2. Beğenmediğim görüşleri hain, salak, düşük IQ’lu diye yaftalamak ayıptır. Düşündüğünü özgürce söyle, ama hakaret etme.
3. Eleştirmek, karşıt görüş beyen etmek, didişmek değildir, birbirini yemek değildir, dayanamayıp patlamak hiç değildir. Sabrın tükendiğinde biraz nefes al, dinlen, sonra yanıtını düzgünce ver.
4. Sağlıklı eleştiri için kendini, doğru bildiklerini ve en yakınlarını da eleştirebilmelisin ki bu çok zordur. Çünkü insan sosyal bir varlıktır ve kendi arkadaşlarının onu dışlamasından, karşı grubun saldırısından daha çok çekinir. Bunu aşabiliyor musun gerçekten? Sevdiklerini de aynı rahatlıkla eleştiriyor musun yoksa ufak tefek mazaretler bulup masum mu görmeye çalışıyorsun.
5. Eldeki verilerle yorum yap. Veri, bilgi diyorum, aklına esen ve çocukluğundan beri doğru olduğunu sandıklarınla değil. Al sana birkaç klişe örneği; İskandinav ülkelerinde intihar oranı daha yüksektir, kahvede kafein, çayda tein vardır, vb. Doğru mu bunlar, tabii ki hayır.
6. İnsanları gruplara ayırıp, önce kim bu deyip sonra fikirlerini eleştirmeye başlama. İnsanları sınıflandırmak kökten hata, o ayrı konu ama, farklı grupta olanlar da bazen doğruyu söylüyor olabilir.
7. Eleştirmek, farklı düşünenleri hizaya getirmek değildir. İnsanlar farklı fikirleri, zevkleri olur, bu normaldir. Sanki değilmiş gibi, siz AKPliler, siz PKKlılar, siz CHPliler, vs. demek doğru değildir.
8. Eleştiri, kavgada ilk yumruğu salllamak değil, uzlaşmanın ön hazırlığını yapmaktır. Sözcükleri seçerken buna çok dikkat etmelidir.
9. Eleştiride konunun sınırları içinde kalmak esastır. Bir konuda kendi tarafının zayıf kaldığını görüp, sen asıl kendine bak, vs. vs demek eleştiri yapmak değil, atışmaktır.
10. Sadece kendi fikirlerini, kendi görüşünü destekleyen argümanları sıralamak eleştiri değildir; haklı çıkmaya çalışmaktır. Farklı argümanları da ele alıp, eldeki tüm verilere eşit ölçüde güvenmeyerek üretilen düşünceye eleştiri diyoruz.
11. Farklı görüşleri okumadan, anlamadan saldırıya geçmemelidir. En sağlıklısı, üç – beş ayrı kaynaktan konuyu irdeleyip, sonra görüş paylaşmaktır.
12. Her insan hata yapar, her insan yanılır, her insanın bilmediği konular vardır. Hatalı diye, yanılmış diye, bilmiyor diye insanlara yüklenmek doğru değildir. Sen kibarca doğru bildiğini söyle arkadaşım, gerisine hiç girme.